नपेक्षा. . . अशोक शहाणे: 'मर्यादित'ची अर्पणपत्रिका

Sunday, October 31, 2010

'मर्यादित'ची अर्पणपत्रिका

शंकर ह्यांच्या 'सीमाबद्ध' या बंगाली कादंबरीचा अनुवाद शहाण्यांनी केला. 'मर्यादित' असे नाव असलेली ही अनुवादित कादंबरी १९७६मध्ये पुण्याच्या इनामदार बन्धू प्रकाशनाने प्रकाशित केली. अनुवादाला शहाण्यांनी जोडलेली अर्पणपत्रिका अशी-

अर्पणपत्रिकेबद्दल शहाण्यांनी सांगितलेली गोष्ट, त्यांच्याच शब्दांत-

अर्पणपत्रिकेतले 'भाऊ' म्हंजे वि. स. खांडेकर. त्यांनी माझ्या मताने सर्वात उत्तम बंगाली कादंबरी मराठीत आणायला सांगितले होते. ती प्रकाशित करायची जबाबदारी त्यांनी स्वतःवर घेतली होती. त्यांना सांगितलेली बंगाली कादंबरी अजून तशीच राहिलेली आहे. ती मराठीत आणणे एक दिव्यच आहे.
तेव्हाही आणि आताही. म्हणून राहून गेले.
अशी प्रत्येक गोष्टीमागे भलतीच गोष्ट निघते.
- अशोक

---
या गोष्टीत ज्या 'सर्वात उत्तम बंगाली कादंबरी'चा उल्लेख झालाय, ती कमलकुमार मजुमदार यांची 'अंतर्जली जात्रा'.

No comments:

Post a Comment

Subscribe to: Post Comments (Atom)

या कात्रणवहीसाठी माहितीसंकलन व टायपिंग, इत्यादी खटाटोप केलेल्या व्यक्तीनंच वरील वह्याही तयार केल्या आहेत. त्याच्या सुट्या वेगळ्या वहीसाठी पाहा: रेघ

मुख्यत्वे दस्तावेजीकरणाच्या हेतूनं हे काम केलेलं आहे. शहाणे यांच्या काही मतांविषयी, ते मांडण्याच्या पद्धतीविषयी आपलं मत बदलत गेलं, त्यातल्या मर्यादा जाणवल्या. मागे वळून पाहिलं तर या (अनियतकालिकांशी संबंधित) विविध लोकांच्या कामातल्या/भाषावापरातल्या काही गोष्टींना महत्त्व आहे, असं सदर कात्रणसंग्राहकाला वाटतं. त्या कामाविषयीचे शक्य ते संदर्भ या वहीत सापडू शकतीलच. पण त्यांच्या अनेक गोष्टी/आकलनं यांमध्ये बऱ्याच मर्यादाही आहेत, पण त्या शैलीमुळं झाकल्या जातात, हे आधी अंधुकपणे वाटत होतं, ते आता लख्खपणे वाटतं. म्हणून ही खुलासेवजा टीप गरजेची वाटली. त्यांचं कोणतं काम महत्त्वाचं वाटतं, हे तर इथे जमेल तितकं नोंदवायचा प्रयत्न केला आहे. शिवाय, हे काही वैयक्तिक स्वरूपाचं नसून एकूण सार्वजनिक कामाबद्दलचं आहे. मतभेदांची मोकळीक हा एक भागही त्यांच्या कामात दिसतो. पण कात्रणवहीच्या मुख्य विषयाबद्दलचे मतभेद इथं नोंदवणं शक्य नाही. ती नोंद इतरत्र केलेली आहे.

एका वाङ्मयीन कोशातली नोंद (गंमत म्हणून इथे)

शहाणे, अशोक पुरुषोत्तम (जन्म - ७ फेब्रुवारी १९३५) जन्म व प्राथमिक-माध्यमिक शिक्षण सातारा. १९५० साली एस्.एस्.सी. उच्च शिक्षणासाठी पुणे. महाराष्ट्र एज्युकेशन सोसायटीत इंटरपर्यंत. बी.ए.च्या काळातच साधना, रहस्यरंजन इत्यादी नियतकालिकांतून लेखन. रहस्यरंजनचे काही काळ संपादन. पुण्यात असतानाच बंगाली भाषेचा अभ्यास. १९५८-६०च्या सुमाराला आकार घेऊ लागलेल्या अनियतकालिकांच्या वाङ्मयीन चळवळीत सक्रिय. प्रस्थापित लेखक, प्रकाशक, संपादक यांवर हल्ला चढवणारा ‘मराठी वाङ्मयावर क्ष-किरण’ हा लेख खळबळजनक ठरला. तेव्हापासून अशोक शहाणे अनियतकालिकांच्या चळवळीतले अध्वर्यू मानले जाऊ लागले. ‘असो’, ‘अथर्व’ इत्यादी अनियतकालिकांचे ते संपादक होते. शहाणे यांनी केलेले महत्त्वपूर्ण कार्य म्हणजे ख्यातनाम बंगाली कथाकारांच्या कथांचे अनुवाद. शीर्षेंदू मुखोपाध्याय, मोती नंदी, समरेश बसू, श्यामल गंगोपाध्याय, रमानाथ राय अशा अनेक महत्त्वाच्या कथालेखकांच्या कथांचे अनुवाद त्यांनी प्रसिद्ध केले.

शहाण्यांनी बंगालीतून मराठीत केलेली काही भाषांतरं (मूळ लेखकांच्या नावांसह)

१. माझी कहाणी - उस्ताद अल्लाउद्दीन खाँ
२. मर्यादित - शंकर
३. जनअरण्य - शंकर
४. साइखड्यांच्या खेळाची गोष्ट - माणिक बंदोपाध्याय
५. इसम - गौरकिशोर घोष
६. लज्जा - तस्लिमा नसरीन
७. फिट्टमफाट - तस्लिमा नसरीन
८. फेरा - तस्लिमा नसरीन
९. नाट्यकला कशाला म्हणतात - शंभू मित्र
१०. कोंडी -
११. डाकघर - रवींद्रनाथ टागोर
१२. हे समय उत्तान समय-
१३. अमिताभ (चरित्र)- सौम्य बंदोपाध्याय
१४. घरंदाज गोष्टी ( काही अनुवादित बंगाली कथांचा संग्रह )

Praise for Pras: 2

. . . . (H)ere is another book one should run to the bookshop for: Kolatkar’s The Boatride and Other Poems, published with much love by Pras Prakashan, Mumbai. . . . It is a collector’s item, to my mind, and so reassuring in these days of literary fads. But then, as Kolatkar writes in one of his poems, “You need a double barrelled gun/to shoot a bilingual poet./One bullet in the head will never be/enough to kill me.”

No, not even the machine gun of commercial publishing, it appears. It is enough to make one start believing in Ganesh and Saraswati again—and in publishers, or at least those like Pras Prakashan.

- from the weekly column Reading Room (by Tabish Khair) in mint LOUNGE (11 September 2009 issue)

'प्रास'ची प्रशंसा

मित्र हो !
मराठी प्रकाशन क्षेत्रातला 'वि. पु. भागवत' हा अत्यंत प्रतिष्ठेचा पुरस्कार अशोक शहाणे यांच्या 'प्रास' प्रकाशन संस्थेला देण्यात आला, याबद्दल मी मनापासून आनंद व्यक्त करतो. माझी आणि आपली तक्रार एकच असावी की, जो चोखंदळपणा निवड समितीनं त्यांची निवड करताना दाखवला, तो त्यांनी प्रमुख पाहुण्यांच्या निवडीबाबत दाखवला नाही. मला आता क्रिकेटमध्ये स्वतःची खास शैली असणार्‍या, खेळात चमक असणार्‍या, स्वतःचे असे स्ट्रोक्स असणार्‍या बॅट्‌समनचा केवळ दीर्घकाळ विकेटवर उभ्या असणार्‍या बॅट्‌समनकडून सत्कार व्हावा, असं काहीसं वाटतंय.

. . . या माझ्या मोठ्या समजूतदार, प्रगल्भ मित्राला मी पुढच्या प्रकाशकीय प्रवासासाठी मनापासून शुभेच्छा देतो. त्यांनी अशीच महत्त्वाची, वेगळ्या वाटेनं जाणारी, संख्येनं थोडी, वजनानंही त्यांच्यासारखीच थोडी पण आशयसमृद्ध अशी प्रकाशनं करावीत आणि आम्हा व्यावसायिक प्रकाशकांसमोर आदर्श निर्माण करावेत. अलीकडे प्रकाशित झालेलं त्यांचं, अरुण कोलटकर यांचं 'भिजकी वही' हे प्रकाशन तर 'ज्ञानपीठा'साठी विचार व्हावा, या दर्जाचं आहे. मी त्यांच्या कामाचं महत्त्व जाणतो आणि त्यांना शुभेच्छा देतो.

(२००४साली 'प्रास'ला 'वि. पु. भागवत' पुरस्कार देण्यात आला. पुरस्कार वितरण कार्यक्रमाचे प्रमुख पाव्हणे 'राजहंस प्रकाशना'चे दिलीप माजगावकर यांनी त्या वेळी केलेल्या भाषणातला हा मजकूर. मूळ भाषण 'लोकसत्ते'त छापून आलं होतं- 'आता टीमवर्क हवे' या शीर्षकाखाली.)